Ton Derksen: ‘Verkeerde plaats, verkeerde tijd. De zaak Olaf H.’ ISVW Uitgevers. ISBN 9789491693045; 288 pagina’s; € 29,95
De schrijver: Ton Derksen (1943) is emeritus hoogleraar wetenschapsfilosofie. Hij verdiept zich als filosoof in strafrechtelijke waarheidsvinding, en op dit terrein heeft hij inmiddels naam gemaakt. Zijn boek over de tot levenslang veroordeelde Haagse verpleegster Lucia de Berk vormde de aanzet tot herziening van haar zaak, met uiteindelijk vrijspraak tot gevolg. Zijn voorlaatste boek, over de Deventer moordzaak, is eveneens inzet tot een herziening.
Stelling van dit boek: De veroordeling van Olaf Hamers voor een dubbele moord en poging tot moord berust niet op bewijzen, maar op de veronderstelling van zijn schuld.
Eerst een korte samenvatting van de zaak. De dertigjarige vrachtwagenchauffeur Olaf Hamers was op 12 juli 2003 bij een autohandelaar in Sittard om een tweedehands BMW te kopen. Op het moment dat Olaf in het huis van de verkoper was, werden de autohandelaar, zijn vrouw én hun negenjarige kleindochter met een pistool door het hoofd geschoten. De vrouw kreeg ook nog een nekschot. De man en de vrouw overleefden het niet; het meisje wel, maar met blijvende hersenschade.
Olaf was op het moment van de moorden aanwezig. Getuigen zagen hem vlak nadat de schoten hadden geklonken wegrennen, in zijn nieuwe BMW stappen en wegrijden. Direct daarna is hij in die auto vertrokken richting Roemenië, om zich pas twee dagen later te melden bij de politie in Sittard.
Mooiste zin: De schoonheid zit hem niet in de esthetiek van Derksens taalgebruik, maar in zijn denkkracht. Zijn redeneringen zijn even simpel als onweerlegbaar.
Tien tegen één dat u na bovenstaande samenvatting denkt: natuurlijk heeft die jongen het gedaan. Dat is precies wat politie en Openbaar Ministerie (OM) ook dachten.
Maar daar mag het niet bij blijven. Dat allerlei omstandigheden op het eerste gezicht passen in het scenario waarin Olaf de schuldige is, is niet genoeg. Passend bewijsmateriaal is nog geen belastend bewijsmateriaal.
Derksen laat zien dat veel van de ‘bewijzen’ die politie en OM in deze zaak hebben aangedragen, bij nadere beschouwing veranderen in hun tegendeel: aanwijzingen die het scenario waarin Olaf de dader is zeer onwaarschijnlijk maken.
Onbegrijpelijkste zin: Onbegrijpelijk wordt het nergens.
Reden om dit boek niet te lezen: U gelooft dat in Nederland geen onschuldigen levenslang gevangen kunnen worden gezet. Of: u weet best dat rechterlijke dwalingen bestaan, maar u hebt geen zin om u zelf in alle details van zo’n zaak te verdiepen.
Voor die laatste reden is iets te zeggen. De gedetailleerdheid is bij vlagen ondraaglijk. Maar ja, de zaak draait nu eenmaal om details. En je móet ook als lezer alle details tot je nemen. Als je de looddeeltjesanalyse of mogelijke kleding-was-tijden overslaat, kan je niet meer beoordelen of Derksens redeneringen hout snijden. En dat is nou juist wat het lezen van dit boek zo spannend maakt.
Reden om dit boek wel te lezen: Zelden lees je een filosofisch boek dat zo verontrustend is, omdat het zo direct verbonden is met het hier en nu. In andere gevallen kan een filosoof ook waarheid aan het licht brengen, en dat kan ook opwindend zijn, maar als Derksen gelijk heeft, dan betekent dit dat er op dit moment iemand al tien jaar zonder reden gevangen zit.
Is deze zaak een bewijs van een falende rechtstaat, of bewijst dit boek juist dat de rechtstaat fantastisch functioneert, omdat het systeem bij fouten gecorrigeerd kan worden door het denkvermogen van een buitenstaander?
Inmiddels ligt er, mede op grond van dit boek, een ‘verzoek tot nader onderzoek’ bij de Hoge Raad. Het kan nog maanden duren voordat duidelijk wordt of er weer beweging in komt, en zo ja welke.
Eén ding staat voor mij vast: Mocht ik ooit ten onterechte ergens van beschuldigd worden, dan eis ik een wetenschapsfilosoof.
Trouw, 21-8-’13 © Marc van Dijk
