Deze week zond de VPRO een unieke documentaire uit over de presidentscampagne van Barack Obama – de eerste wel te verstaan, die bloedstollende, verslavend meeslepende, onvergetelijke race van 2008.
Het kwam denk ik niet in de laatste plaats door het moment van uitzending dat ik er ongelofelijk door geraakt werd. Ik had net het tweede presidentiële debat in de huidige race gekeken, waarin Obama het vele malen beter deed dan uitdager Romney, anders dan in het eerste debat, waarin de president zichzelf niet leek te zijn en waarna hij een flinke daling doormaakte in de peilingen. Ik had dit keer expres de hele dag het nieuws genegeerd, zodat ik onbevooroordeeld naar het debat kon kijken en niet al vooraf gestuurd was door het kijkersoordeel en de peilingen die direct na afloop worden gehouden. Ik had de indruk dat het beter ging. Maar het blijft moeilijk om te zien of een kandidaat het ‘goed’ doet, voor mij als Europeaan en – ja natuurlijk – Obama-fan.
De documentaire ‘By The People’ is alleen al bijzonder omdat de makers Amy Rice en Alicia Sams de jonge, exceptioneel energieke Obama vanaf het eerste uur van dichtbij volgden. We zien alles: het moment dat hij besluit om daadwerkelijk mee te gaan doen (daar was een zekere dwaasheid voor nodig), de tomeloze inzet van enorme ploegen jongeren, die alle staten suf bellen vanaf onooglijke kantoortjes, Obama’s naaste medewerkers, onder wie de legendarische campagnestrateeg David Axelrod, een verlopen ogende man met droeve hondenogen, en de briljante jonge tekstschrijver John Favreau achter zijn laptopje (‘blablabla, hope, change‘). Een aantal momenten waarop alles reddeloos verloren lijkt te zijn, zoals de verliesbeurten in de voorverkiezingen tegen Hillary, lastercampagnes over Obama’s afkomst en zijn terroristische en racistische vriendjes, de rel rond foute prediker Wright. Momenten die Obama steevast aangrijpt als kansen om zijn verhaal te vertellen en die hem alleen maar sterker uit de bus laten komen.
Maar zoals gezegd: als je deze film nú kijkt, krijgt hij nog meer lading. De herinnering aan de onweerstaanbare momenten tijdens die eerste, meesterlijke speeches wordt weer levend. Je beleeft ze opnieuw, maar wel met een soort tragisch besef: het bleek verdomd moeilijk te zijn om ook maar de minste change te realiseren. Niet dat dit inzicht destijds geheel ontbrak, maar in het moment zelf beleefde ik die bij vlagen betoverende woorden toch anders dan wanneer ik ze nu terugzie – alweer jaren in een economische crisis levend die toen nog maar net zichtbaar begon te worden, en tussen de spotjes, speeches en debatten waarin diezelfde Obama hard zijn best moet doen om niet te verliezen van een niet eens bijster getalenteerde kandidaat.
En hoe moeilijk de werkelijkheid in de jaren na die verkiezingsroes ook bleek te zijn (deels door toedoen van principieel onwillige Republikeinen in Washington, maar dat terzijde), een aantal zaken blijft glansrijk overeind. Het verlangen naar eenheid en samenwerking dat hij wist op te roepen heeft volgens mij ook intrinsieke waarde. Hoe vaak komt het voor dat wij (daarmee bedoel ik niet alleen de Amerikanen) politici als inspirerend ervaren? Obama heeft op zijn minst laten zien dat dat kan. Hij gaf miljoenen kansarme mensen in eigen land het gevoel dat ze meetelden, en ze voelden zich in verbluffende aantallen geroepen om te komen stemmen (ook zo’n machtig moment in de film). En ten slotte is er natuurlijk maar één keer in de geschiedenis voor het eerst een zwarte president gekozen. Zoals een zwarte vrouw het in de film verwoordt op de dag van de verkiezingen:
‘I’m 63. I’ve been crying since 4 ‘o clock this morning. This is momentous. Whether we win or lose – the game has been changed.’
Als je de documentaire nog wilt zien, kan dat hier: Holland Doc zendt hem de komende week nog een paar keer uit.
PS: Op YouTube staat ook een interessante voorbeschouwing van Reimer van Tuinen, over de stijl en het maakproces van deze film. Alleen legt hij naar mijn smaak wel erg veel nadruk op de beperkingen van de makers. Mijn indruk was anders.
